توضیحات
معرفی کتاب نقد عقل محض
کتاب نقد عقل محض از ایمانوئل کانت، یکی از متون کلاسیک فلسفه‌ی آلمانی و اثری دوران‌ساز در تاریخ اندیشه‌ی اروپایی است. کانت در این کتاب پرآوازه، به بررسی توان بالقوه‌ی فهم آدمی و تعیین حدود عقلِ نظری پرداخته است. اثر پیش رو نخستین مجلد از سه‌گانه‌ی مشهور کانت است.
درباره کتاب نقد عقل محض
ایمانوئل کانت (Immanuel Kant)، فیلسوف پرآوازه و جریان‌ساز آلمانی، کتاب نقد عقل محض (Critique of Pure Reason) را به سال 1781 به انتشار رساند. این اثر، خبر از تحولی بنیادین در آرای کانت می‌داد. فیلسوف اهل کونیگسبرگ با این شاهکار فلسفی که تا به امروز محل بحث و اختلاف نظر متخصصان و صاحب‌نظران بوده، دستگاه نظری خاص خویش را بر پا ساخت و جریانی را بنیان نهاد که به «ایدئالیسم آلمانی» شهرت یافت و در کار هگل به کمال پختگی رسید. این کتاب، سرآغاز سلسله‌ای از آثار بعدی بود که در هر یک از آن‌ها، شمّه‌ای از نبوغ فلسفی کانت عیان است؛ آثاری از قبیل «تمهیدات»، «بنیان مابعدالطبیعه‌ی اخلاق»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوه‌ی حکم».
ایمانوئل کانت در کتاب نقد عقل محض علیه نظریه‌ای شورید که صورت به‌کمال‌رسیده‌ی آن را در آثار جان لاک می‌یابیم. مطابق دیدگاه لاک، انسان با ذهنی پا به عرصه‌ی حیات می‌گذارد که به سان لوحی سفید، خالی از هر نوع محتواست. به زعم لاک، ادراکاتی که آدمی با حواس پنج‌گانه‌ی خویش کسب می‌کند، پایه‌ی خلق مفاهیمی می‌شود که به مرور در ذهن او شکل می‌گیرد. لاک می‌گوید مفاهیمی از قبیل علیت، زمان و مکان، جملگی مبنایی تجربی دارند و از حواس آدمی ناشی شده‌اند. این برداشت از ذهن آدمی، اصل اساسی در مکتب فلسفی «تجربه‌گرایی» است، که به جز جان لاک می‌توان از دیوید هیوم نیز به عنوان یکی از نمایندگان شاخص آن نام برد. کتاب نقد عقل محض دقیقاً در درستیِ چنین برداشت منفعلی از ذهن -ذهن به مثابه‌ی لوح سفید- تشکیک می‌کند و به جای آن، برداشت فعال‌تری از ذهن عرضه می‌دارد.
کانت در کتاب نقد عقل محض تلاش می‌کند تا این مدعا را ثابت کند که مفاهیم بنیادینی نظیر زمان و مکان، به صورتی پیشینی در ذهن آدمی حاضرند و مبنای تجربی ندارند. او مفاهیم این‌چنینی را ذیل چهار مقوله (Category) تقسیم‌بندی می‌کند:
- کمیت
- کیفیت
- نسبت
- جهت
آن‌گاه در پی آن توضیح این مسئله برمی‌آید که ذهن، چگونه داده‌های تجربی صرف را که از منبع حواس پنج‌گانه به او رسیده‌اند، با مفاهیم پیشینی ترکیب می‌کند و این‌چنین، به تجربه‌ی انسانیِ ما قوام می‌بخشد.
به زعم کانت، فیلسوفان تجربه‌گرا به دلیلی برداشت ناصحیحی که از ذهن آدمی و سازوکار ادراک دارند، از تبیین صحیح توانایی‌های عقل ناتوان‌اند. این ناتوانی، به ناتوانی بزرگ‌تری منتهی می‌شود: ناتوانی در حکم کردن در باب ارزش‌ها و هنجارهای اخلاقی_ یعنی درست همان کاری که هدف اصلی پروژه‌ی فلسفی ایمانوئل کانت به شمار می‌رود.
کانت در کتاب نقد عقل محض، بحث حدود عقل را پیش می‌کشد و استدلال می‌کند که عقل نظری (که آن را متمایز با عقل عملی می‌داند و به روشنی این تمایز را توضیح می‌دهد) از اظهار نظر در باب اغلب مسائلی که برای قرن‌ها ذهن فیلسوفان را به خود مشغول داشته، ناتوان است. از جمله‌ی این مسائل می‌توان به وجود خداوند، جاودانگی روح، اراده‌ی آزاد و اعتبار فرامین اخلاقی اشاره کرد. اما آیا این ادعا، بدین معناست که کانت با سکوت از کنار این مسائل حیاتی عبور می‌کند؟ خیر. او در آثار دیگر خود، از جمله کتاب نقد عقل عملی، می‌کوشد با توسل به جنبه‌ی عملی زندگی و عقل انسانی، مسائلی از قبیل وجود خداوند و اعتبار احکام اخلاقی را ثابت کند.
فلسفه‌ی ایمانوئل کانت، از سوی بسیاری از منتقدان، از جمله هموطن او، فریدریش نیچه، به مثابه‌ی تلاشی دشوار و محکوم به شکست برای آشتی دادن ایمان و عقل فهمیده شده است. نیچه آرای کانت را سرشار از پیش‌فرض‌هایی می‌داند که برگرفته از تفکر افلاطونی – مسیحی‌‌اند و هیچ تلاشی برای اثبات آن‌ها نمی‌شود. با این همه، حتی منتقد سفت‌وسختی نظیر نیچه نیز بر نوآوری کانت و سهم بزرگ او در اعتلای تفکر فلسفی در اروپای قاره‌ای، صحه می‌گذارد.
کتاب نقد عقل محض اثری نیست که به سادگی خوانده و فهمیده شود. مواجهه با این متن سترگ چه بسا برای متخصصان فلسفه‌ی کانت نیز ساده نباشد. وفور اصطلاحات فنی، پیچیدگی مفاهیم، دشواری استدلال‌ها و نثر خشک کانت، اصلی‌ترین موانع در مسیر مطالعه و فهم اثر پیش رو به شمار می‌روند. با این وصف، اگر از نوآموزان فلسفه هستید، بهتر آن است که متن کانت را در کنار شرح‌ها و تفسیرهای معتبری بخوانید که در باب فلسفه‌ی کانت به طور عام، و کتاب نقد عقل محض به طور خاص، در دست است.
ترجمه‌ی فارسی پیش رو از نقد عقل محض حاصل زحمات بهروز نظری و ویراسته‌ی محمدمهدی اردبیلی است. این ترجمه، در مقایسه با ترجمه‌ی مرحوم ادیب سلطانی که با عنوان سنجش خرد ناب انتشار یافته، از شفافیت بیشتری برخوردار است؛ اگرچه شاید از دقت نظر و صلابت نثر ترجمه‌ی میر شمس‌الدین ادیب سلطانی برخوردار نباشد.
کتاب نقد عقل محض توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است.
نکوداشت‌های کتاب نقد عقل محض
- نقد عقل محض کانت از جمله تأثیرگذارترین متون در تاریخ فلسفه‌ی مدرن است. (Penguin)
- ایمانوئل کانت پدر تمام فلاسفه‌ی مدرن است. (Barnes & Noble)
- یک شاهکار فلسفی. (Independent)
کتاب نقد عقل محض مناسب چه کسانی است؟
دوست‌داران فلسفه‌ی غرب (خصوصاً فلسفه‌ی آلمانی) مخاطبین اصلی این کتاب به شمار می‌روند.
در بخشی از کتاب نقد عقل محض می‌خوانیم
اگر انسان بتواند مجموعه‌اى از بررسى‌ها را تحت ضابطه یک مسئله واحد قرار دهد، از این طریق موفقیتى بزرگ حاصل خواهد کرد. زیرا انسان با تعیین دقیق آن مسئله، نه‌تنها کار خود را راحت مى‌کند، بلکه همچنین کار هرکس دیگرى را نیز که بخواهد بررسى و قضاوت کند که آیا ما موفق به تحقق برنامه خود شده‌ایم یا نه، ساده مى‌کند. حال، مسئله خاص عقل محض دربردارنده این پرسش است که: احکام ترکیبى پیشینى چگونه ممکن هستند؟
این‌که متافیزیک تابه‌حال در چنین حالت متزلزلى از عدم قطعیت و تناقضات باقى مانده است، باید منحصراً به این علت منتسب شود که این مسئله و شاید حتى تمایز میان احکام تحلیلى و احکام ترکیبى قبل از این به فکر انسان خطور نکرده است. ساختن یا تخریب متافیزیک به حل این مسئله وابسته است، یا به این برهان رضایت‌بخش که امکانى که متافیزیک مى‌خواهد آن را توضیح بداند، در عمل هرگز وجود ندارد. دیوید هیوم نیز، که از بین همه فیلسوفان به این مسئله نزدیک‌تر شد، آن را مشخصاً به‌کفایت و در کلیتش درک نکرد، بلکه صرفاً در گزاره ترکیبىِ پیوند معلول با علتش (principium causalitatis [اصل علیت]) متوقف ماند و گمان مى‌کرد که 20 B غیرممکن بودن چنین گزاره پیشینی را کاملاً اثبات کرده است، و بر این اساس، استنباط کرد که هرآنچه متافیزیک مى‌نامیم بر پایه توهمِ صرفِ [ناشى از] بینش عقلىِ ادعایى‌اى بنا شده است که در واقع، شناخت آن از تجربه اخذ شده و صرفاً بر حسب عادت است که خود را ضرورى نشان داده است؛ اگر هیوم مسئله ما را در عمومیتش در نظر مى‌داشت، شاید هرگز درون این حکم که فلسفه محض را کاملاً نابود مى‌سازد سقوط نمى‌کرد، زیرا در آن صورت متوجه مى‌شد که بر اساس استدلالِ او، ریاضیات محض نیز نمى‌توانست وجود داشته باشد، زیرا ریاضیات قطعاً داراى گزاره‌هاى ترکیبى پیشینى است؛ [و اگر چنین مى‌اندیشید،] فاهمه دقیقش قطعاً مى‌توانست او را از [بیان] چنین حکمى مصون نگاه دارد.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.